TÌM HIỂU VỀ BỌ XÍT MUỖI HẠI ỔI

Bọ xít muỗi, thường được biết đến với tên khoa học Helopeltis, chúng gây hại nghiêm trọng trên nhiều loại cây trồng như xoài, chè, cà phê, và đặc biệt là cây ổi. Chúng gây tổn thương trên lá, chồi, hoa, và trái bằng cách chích hút nhựa, dẫn đến các vết thương, dị dạng, hoặc rụng trái. Do đó, hiểu rõ quá trình sinh trưởng, đặc điểm gây hại, điều kiện phát triển của chúng là cần thiết để áp dụng các biện pháp phòng trừ hiệu quả.

1. QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG CỦA BỌ XÍT MUỖI HẠI ỔI

Bọ xít muỗi là loài đa thực, gây hại trên nhiều cây trồng. Vòng đời của chúng kéo dài khoảng 15-45 ngày, tùy thuộc vào nhiệt độ (thích hợp nhất 20-29°C) và độ ẩm (>90%). Quá trình sinh trưởng của bọ xít muỗi (Helopeltis spp.) trên cây ổi bao gồm ba giai đoạn chính: trứng, ấu trùng, và trưởng thành. Các giai đoạn này không có giai đoạn nhộng, mà chỉ trải qua biến thái không hoàn toàn, với sự phát triển từ ấu trùng sang trưởng thành qua các lần lột xác.

Giai đoạn trứng:

Đặc điểm: Trứng bọ xít muỗi rất nhỏ, dài khoảng 1-1,5 mm, hình bầu dục, màu trắng trong khi mới đẻ, sau vài ngày chuyển sang màu hồng nâu. Trứng thường có hai sợi lông mảnh dài không bằng nhau ở đầu.
Vị trí đẻ: Con cái đẻ trứng rải rác hoặc thành cụm 2-4 trứng, thường được đẻ sâu trong mô biểu bì của lá non, cuống lá non, gân lá, hoặc trên trái ổi non. Một con cái có thể đẻ 30-74 trứng trong suốt vòng đời.
Thời gian: Trứng nở sau khoảng 5-7 ngày, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết (nhiệt độ, độ ẩm).

Giai đoạn ấu trùng (sâu non):

Đặc điểm: Sâu non mới nở có màu vàng nhạt, cơ thể nhỏ, có nhiều lông tơ, mầm cánh rõ. Sâu non trải qua 5 tuổi, với kích thước tăng dần qua mỗi lần lột xác. Sâu non tuổi 1-2 thường sống tập trung (2-3 con trên chồi hoặc lá non), sau đó sống đơn độc hơn.
Thời gian: Giai đoạn ấu trùng kéo dài khoảng 9-19 ngày, tùy thuộc vào nhiệt độ và nguồn thức ăn.

Giai đoạn trưởng thành:

Đặc điểm: Bọ xít muỗi trưởng thành có hình dạng giống muỗi, dài 4,3-8,5 mm (con cái lớn hơn con đực), thân thon, đầu nâu, mắt nâu đen, râu dài (có thể tới 12 mm), bụng màu xanh lá mạ, lưng có một chùy đen giống kim. Chân dài, mỏng manh như chân muỗi.
Thời gian sống: Trưởng thành sống từ vài tuần đến khoảng 8-13 ngày. Sau khi vũ hóa 2-6 ngày, chúng bắt đầu giao phối, và con cái đẻ trứng sau 1-3 ngày.

Giai đoạn trưởng thành là giai đoạn quan trọng nhất về khả năng sinh sản và gây hại, với khả năng duy trì quần thể liên tục trong suốt năm, đặc biệt trong mùa mưa khi cây ổi phát triển mạnh.

2. ĐẶC ĐIỂM GÂY HẠI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA BỌ XÍT MUỖI

Đặc điểm gây hại của bọ xít muỗi trên cây ổi:

Sâu non chích hút nhựa từ lá non, chồi non, hoa, hoặc trái non, gây ra các vết chích nhỏ nhưng dày đặc. Vết chích làm lá cong queo, trái non bị thâm đen, dị dạng, hoặc rụng.
Cả ấu trùng và trưởng thành đều chích hút nhựa từ các bộ phận non của cây ổi (lá, chồi, hoa, trái). Vết chích của trưởng thành lớn hơn, thưa hơn so với ấu trùng, gây ra các đốm nâu đen, làm lá khô, trái dị dạng (giống “bệnh ghẻ”), hoặc rụng. Vết chích còn tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập

Thời điểm gây hại: Bọ xít muỗi phát triển mạnh vào mùa mưa, đặc biệt từ tháng 10 đến tháng 5 năm sau, khi cây ổi ra lá non, hoa, và trái non. Chúng hoạt động mạnh vào sáng sớm (trước 9 giờ) và chiều tối (sau 16 giờ), hoặc cả ngày khi trời âm u.

Môi trường ưa thích: Bọ xít muỗi thích sống ở nơi ẩm thấp, râm mát, vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng. Chúng cũng di chuyển từ các cây ký chủ phụ như chè, xoài, mãng cầu sang ổi.

3. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ BỌ XÍT MUỖI HẠI ỔI

Bọ xít muỗi là loài đa thực, có thể di chuyển từ các cây ký chủ phụ như chè, xoài, mãng cầu sang ổi, do đó cần loại bỏ các cây ký chủ xung quanh vườn để giảm nguồn lây lan. Đồng thời kết hợp các biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM) để đạt hiệu quả cao, giảm chi phí và tác động đến môi trường. Dưới đây là một số biện pháp phòng trừ bọ xít muỗi cụ thể:

Không nên trồng ổi quá dày để đảm bảo thông thoáng, giảm điều kiện thuận lợi cho bọ xít muỗi phát triển.
Thường xuyên cắt tỉa bỏ cành bệnh, cành già không cho trái, và cành nằm khuất trong tán lá để vườn luôn thoáng đãng. Dọn sạch cỏ dại, lá mục, và rác xung quanh gốc cây để phá vỡ nơi trú ngụ của sâu bệnh, đồng thời giảm môi trường sống của kiến hôi – loài thường cộng sinh với bọ xít muỗi.
Tránh trồng cây che bóng quá nhiều, đặc biệt trong mùa mưa, vì bọ xít muỗi phát triển mạnh ở môi trường ẩm thấp, râm mát.
Kiểm tra vườn ổi thường xuyên, đặc biệt vào giai đoạn cây ra chồi non, lá non, bung hoa và đậu trái, vì đây là thời điểm bọ xít muỗi gây hại nghiêm trọng nhất.

Thường xuyên kiểm tra vườn đến phát hiện bệnh

Quan sát các dấu hiệu như vết chích nhỏ trên lá non (gây nâu đen, lá cong queo) hoặc trái non (xuất hiện đốm thâm, dị dạng). Theo dõi mật độ bọ xít trên búp hoặc tính tỷ lệ búp bị hại để đánh giá mức độ nhiễm sâu.
Phát hiện sớm giúp áp dụng biện pháp kịp thời, giảm thiệt hại và hạn chế việc lạm dụng thuốc trừ sâu.
Khuyến khích và bảo vệ các loài thiên địch tự nhiên của bọ xít muỗi, bao gồm kiến vàng, nhện, bọ ngựa, bọ rùa, và chuồn chuồn. Những loài này có thể tiêu diệt cả ấu trùng và trưởng thành.
Sử dụng máy bơm nước áp suất cao để phun mạnh tia nước vào các khu vực có nhiều bọ xít, đặc biệt trên chồi non và lá non, nhằm rửa trôi bọ xít ra khỏi cây.
Có thể kết hợp với việc loại bỏ thủ công các cành bị nhiễm nặng, đặc biệt khi mật độ sâu tập trung ở một số khu vực.
Khi mật độ bọ xít muỗi vượt ngưỡng kinh tế (thường là khi tỷ lệ búp bị hại trên 5-10%), cần phun thuốc trừ sâu.

Các biện pháp phòng trừ bọ xít muỗi trên cây ổi bao gồm quản lý vườn, theo dõi, phòng trừ sinh học, vật lý và hóa học, với mỗi phương pháp có ưu điểm và thời điểm áp dụng riêng. Việc kết hợp linh hoạt các biện pháp này, đặc biệt chú trọng đến phát hiện sớm và bảo vệ thiên địch, sẽ giúp giảm thiệt hại và duy trì năng suất cây ổi một cách bền vững.