TÌM HIỂU SÂU ĐỤC THÂN HAI CHẤM HẠI LÚA VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ HIỆU QUẢ
Sâu đục thân hai chấm (Scirpophaga incertulas) là một trong những loài sâu hại nghiêm trọng trên lúa, đặc biệt ở các vùng trồng lúa của Việt Nam. Sâu đục thân hai chấm là tác nhân hàng đầu gây nên hiện tượng “bông bạc”, mất mùa ở cây lúa. Việc phát hiện sớm và nắm bắt được các đặc điểm hình thái cũng như đặc điểm gây hại của sâu đục thân hai chấm sẽ giúp triển khai biện pháp phòng trừ hiệu quả hơn.
1. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI CỦA SÂU ĐỤC THÂN 2 CHẤM HẠI LÚA
Sâu đục thân 2 chấm hại lúa có vòng đời khoảng 30-40 ngày, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết. Chúng sinh trưởng và phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt, đặc biệt trong mùa mưa khi nhiệt độ 25-30°C, độ ẩm (70-90%).
Trứng
- Hình dạng: Nhỏ, hình oval, hơi dẹt.
- Màu sắc: Màu vàng nhạt khi mới đẻ, sau chuyển sang màu trắng đục.
- Kích thước: Rất nhỏ, khoảng 0,5-1 mm.
- Đặc điểm: Trứng được đẻ thành ổ (20-100 trứng/ổ), thường ở mặt dưới của lá lúa gần gốc. Ổ trứng được phủ một lớp lông màu trắng hoặc vàng nhạt, giúp bảo vệ trứng.
Sâu non (ấu trùng)
- Hình dạng: Thân dài, hình trụ, hơi dẹt.
- Kích thước: Dài khoảng 20-25 mm khi trưởng thành.
- Màu sắc: Mới nở có màu trắng sữa. Giai đoạn sau trứng chuyển sang màu vàng nhạt hoặc trắng đục, đầu màu nâu sẫm.
- Đặc điểm: Thân mềm, không lông, có các đốt rõ ràng. Đầu nhỏ, màu nâu, có hàm khỏe để đục thân lúa. Sâu non là giai đoạn gây hại chính, đục vào bẹ lá hoặc thân lúa, tạo đường hầm bên trong.
Nhộng
- Hình dạng: Hình trụ, hơi cong, bao bọc trong kén mỏng.
- Kích thước: Dài khoảng 10-15 mm.
- Màu sắc: Màu nâu nhạt đến nâu sẫm.
- Đặc điểm: Nhộng nằm trong thân lúa hoặc bẹ lá, được bảo vệ bởi lớp kén tơ mỏng. Không di động, đây là giai đoạn chuyển hóa thành bướm.
Sâu trưởng thành (bướm)
- Hình dạng: Bướm nhỏ, cánh mỏng, hình dạng điển hình của họ Bướm đêm (Pyralidae).
- Kích thước: Sải cánh dài khoảng 20-30 mm. Cơ thể dài khoảng 10-15 mm.
- Con cái: Cánh trước màu vàng nhạt hoặc trắng vàng, có hai chấm đen đặc trưng ở giữa cánh (dấu hiệu nhận biết chính). Cánh sau màu trắng bạc. Phần cuối bụng có chùm lông màu vàng cam.
- Con đực: Nhỏ hơn con cái, cánh trước màu vàng nâu hoặc xám nhạt. Có một chấm đen ở giữa cánh trước. Cánh sau màu trắng bạc, tương tự con cái.
2. TẬP TÍNH SỐNG CỦA SÂU ĐỤC THÂN 2 CHẤM HẠI LÚA
Bướm hoạt động mạnh vào ban đêm, đẻ trứng vào buổi tối. Sâu non sau khi nở (1-2 ngày) đục vào bẹ lá hoặc thân lúa, tạo đường hầm, ăn mô dẫn dinh dưỡng.
Sâu đục thân 2 chấm hại lúa thường xuất hiện ở các giai đoạn lúa đẻ nhánh, làm đòng. Đặc biệt phát triển mạnh ở vụ lúa mùa, nơi có điều kiện ẩm ướt và lúa trồng không đồng loạt.
3. ĐẶC ĐIỂM GÂY HẠI CỦA SÂU ĐỤC THÂN 2 CHẤM HẠI LÚA
Giai đoạn lúa đẻ nhánh
- Sâu non đục vào bẹ lá hoặc thân, làm lá trung tâm khô héo (đây chính là hiện tượng “tim chết”).
- Khi tấn công, sâu đục thân để lại trên lá lúa có lỗ nhỏ, phân sâu màu nâu ở gốc lúa.
Giai đoạn làm đòng
- Sâu đục vào thân lúa, phá hoại mạch dẫn, gây hiện tượng “bông bạc” (bông lúa trắng, không có hạt).
Mức độ thiệt hại:
- Có thể giảm 20-50% năng suất nếu mật độ sâu cao (3-5 con/m² hoặc hơn).
- Vùng lúa không được kiểm soát kịp thời có thể mất trắng.
4. BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ SÂU ĐỤC THÂN 2 CHẤM HẠI LÚA HIỆU QUẢ
Biện pháp canh tác
- Vệ sinh đồng ruộng: Thu gom và xử lý rơm rạ (đốt hoặc ủ phân) để tiêu diệt nơi trú ẩn của sâu non và nhộng.
- Cày lật đất: Phơi ải đất sau vụ lúa để diệt sâu non, nhộng bằng ánh nắng hoặc thiên địch (chim, côn trùng).
- Quản lý nước: Ngập nước đồng ruộng giai đoạn lúa đẻ nhánh để hạn chế sâu non di chuyển và gây hại.
- Trồng đồng loạt: Gieo sạ đúng lịch thời vụ, tránh để lúa non kéo dài, giảm cơ hội sâu phát triển.
- Chọn giống kháng: Sử dụng giống lúa kháng sâu như OM5451, OM6976 hoặc các giống phù hợp với địa phương.
Biện pháp sinh học
- Bảo vệ thiên địch: Khuyến khích sự phát triển của ong ký sinh (như ong chalcid, ong bắp cày), nhện, ếch, chim bằng cách hạn chế lạm dụng thuốc hóa học.
- Bẫy pheromone: Đặt bẫy dẫn dụ sâu đực trưởng thành để giảm khả năng giao phối và sinh sản.
Biện pháp hóa học
- Thời điểm phun: Phun khi phát hiện mật độ sâu cao (3-5 con/m²) hoặc có dấu hiệu “tim chết”/“bông bạc”. Tập trung vào giai đoạn lúa đẻ nhánh đến làm đòng, khi sâu non mới nở (dễ tiêu diệt).
Để kiểm soát và phòng trừ sâu đục thân 2 chấm hại lúa hiệu quả, bà con nên kết hợp các biện pháp canh tác, sinh học và hóa học. Bên cạnh đó, thường xuyên thăm đồng, kiểm tra dấu hiệu sâu hại (lá khô, phân sâu, bông bạc). Tránh lạm dụng thuốc hóa học để không gây kháng thuốc và bảo vệ thiên địch. Bón phân cân đối (đặc biệt tăng cường phân hữu cơ) để cây lúa khỏe, tăng khả năng chống chịu. Theo dõi dự báo dịch bệnh từ cơ quan bảo vệ thực vật địa phương để xử lý kịp thời.
