GIẢM CHI PHÍ, TĂNG NĂNG SUẤT VÀ LỢI NHUẬN BƯỞI VỚI MÔ HÌNH IPHM

Mô hình Quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) là cách tiếp cận bền vững trong canh tác bưởi, tập trung vào việc kết hợp các biện pháp sinh học, vật lý, hóa học hạn chế và canh tác tốt để kiểm soát sâu bệnh, tối ưu hóa dinh dưỡng và bảo vệ môi trường. Ở Việt Nam, mô hình này được triển khai rộng rãi tại các tỉnh như Khánh Hòa, Phú Thọ, Vĩnh Long, giúp nông dân giảm lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV), cải thiện sức khỏe cây trồng và nâng cao hiệu quả kinh tế.

1. NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA IPHM TRÊN CÂY BƯỞI

Mô hình Quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) nhấn mạnh nguyên tắc “4 đúng” (đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc, đúng cách) và ưu tiên biện pháp không hóa chất.

Phòng ngừa là chính: Tăng cường sức khỏe cây trồng để giảm sâu bệnh từ đầu từ đó giảm đáng kể lượng thuốc bảo vệ thực vật.
Giảm hóa chất: Ưu tiên biện pháp sinh học và vật lý, chỉ dùng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) khi cần thiết.
Quản lý tổng hợp: Kết hợp dinh dưỡng, nước, sâu bệnh và kỹ thuật canh tác.
“4 đúng”: Đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc, đúng cách khi sử dụng BVTV.

2. CÁC BƯỚC ÁP DỤNG IPHM TRÊN CÂY BƯỞI

Bước 1: Chuẩn bị và cải tạo đất

Đánh giá đất: Kiểm tra nồng độ pH (lý tưởng 5.5-6.5) và dinh dưỡng đất (NPK, hữu cơ). Nếu đất nghèo, bà con cần cải tạo bằng cách bón 10-15 kg phân hữu cơ hoai mục + 0.5 kg lân/ha trước khi trồng để giúp làm giàu nguồn dinh dưỡng cho đất và cân bằng độ pH.
Chọn giống: Nên sử dụng những giống bưởi khỏe, kháng bệnh tốt (như bưởi Diễn, bưởi Đoan Hùng, bưởi da xanh). Chọn cây giống từ cơ sở uy tín, không sâu bệnh, rễ phát triển tốt.
Hố trồng: Đào hố 60x60x60 cm, bón lót 10-20 kg phân hữu cơ + 0.5 kg lân + 0.2 kg kali + 0.1 kg vôi bột/hố. Để 7-10 ngày trước khi trồng.

Bước 2: Quản lý dinh dưỡng (phân bón)

Phân hữu cơ: Lượng phân bón 10-20 kg/cây/năm (phân chuồng, phân vi sinh) để cải thiện cấu trúc đất, tăng vi sinh vật có lợi và giảm phụ thuộc phân hóa học.

Phân vô cơ: Bón NPK cân đối theo giai đoạn sinh trưởng và phát triển của cây bưởi:

Cây non (1-2 năm): 100-200 g NPK (20-20-15)/cây/lần, 3-4 lần/năm.
Cây trưởng thành (sau 2 năm): 300-500 g NPK (15-10-20)/cây/lần, 4-5 lần/năm, tăng kali và lân trong giai đoạn ra hoa và quả.

Bón đúng cách: Rải phân cách gốc 30-50 cm, tưới nước sau khi bón để phân thẩm thấu xuống đất. Phân vi sinh (như Trichoderma) giúp tăng khả năng kháng bệnh cho cây bưởi.

Lợi ích: Với cách bón phân như thế này có thể giúp giảm chi phí phân bón lên đến 20-30%, tăng năng suất 10-20%.

Bước 3: Quản lý nước

Tưới tiết kiệm: Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc tưới ngập khô xen kẽ. Tưới 2-3 ngày/lần (10-20 lít/cây) vào mùa khô, giảm tưới mùa mưa để tránh úng.
Giữ ẩm đất: Phủ rơm, cỏ khô hoặc trồng cỏ quanh gốc để giữ ẩm, chống xói mòn và giảm chi phí tưới 10-15%.
Lưu ý: Theo dõi độ ẩm đất (5-7 cm) để tránh tưới thừa, gây thối rễ hoặc bệnh nấm.

Bước 4: Quản lý sâu bệnh tổng hợp

Theo dõi định kỳ: Kiểm tra đồng ruộng hàng tuần để phát hiện sớm sâu bệnh. Theo dõi mật độ sâu hại để quyết định can thiệp.

Biện pháp sinh học:

Sử dụng nấm đối kháng (Beauveria bassiana, Trichoderma) để kiểm soát rệp sáp, sâu đục thân.
Thả thiên địch như kiến vàng, bọ rùa để ăn rệp và sâu non.
Bẫy pheromone hoặc bẫy dính để kiểm soát ruồi đục quả.
Dung dịch tự chế (tỏi-ớt-gừng ngâm) phun phòng trừ nhẹ.

Biện pháp vật lý:

Bọc quả non bằng túi nilon đục lỗ để ngăn ruồi đục quả, sâu hại.
Tỉa cành tạo tán thông thoáng, loại bỏ lá/ quả hỏng để giảm nơi trú ẩn của sâu bệnh.
Làm cỏ thủ công hoặc bằng máy để giảm cỏ dại cạnh tranh dinh dưỡng.

Biện pháp hóa học hạn chế:

Chỉ phun thuốc BVTV khi sâu bệnh vượt ngưỡng kinh tế (ví dụ: 10% lá bị thán thư). Sử dụng thuốc sinh học hoặc độ độc thấp.
Giảm số lần phun từ 14 xuống 6 lần/vụ, đảm bảo cách ly 7-14 ngày trước thu hoạch.

Kết quả: Giảm 50% chi phí BVTV, tăng 10-15% quả loại A (đẹp, không sâu bệnh).

Bước 5: Tỉa cành và quản lý ra hoa/quả

Tạo tán: Tỉa cành khô, cành sâu bệnh, cành mọc chen chúc để cây thông thoáng, giảm sâu bệnh và kích thích ra hoa. Giữ chiều cao cây dưới 2.5-3 m để dễ thu hoạch.
Kích thích ra quả quanh năm: Cắt ngọn cành (20-30 cm) sau vụ thu hoạch (tháng 8-9) để cây ra chồi mới và hoa ngoài vụ.
Lưu ý: Đối với giống bưởi da xanh hoặc Đoan Hùng, có thể xử lý ra hoa trái vụ bằng cách ngưng tưới 10-15 ngày, sau đó tưới đẫm và bón phân lân-kali.

Bước 6: Thu hoạch và bảo quản

Thu hoạch: Quả bưởi chín sau 6-8 tháng từ khi ra hoa, tùy giống. Hái khi vỏ chuyển màu (xanh sáng hoặc vàng nhẹ), dùng kéo cắt cuống để tránh rách vỏ.
Bảo quản: Lưu trữ ở 10-15°C, độ ẩm 85-90%, giữ được 1-2 tháng. Quả đạt tiêu chuẩn VietGAP (sạch, không dư lượng thuốc) dễ bán giá cao (15.000-18.000 đồng/kg).

3. KẾT QUẢ VÀ LỢI ÍCH KINH TẾ

Với những vườn bưởi áp dụng IPHM có thể giúp năng suất tăng 10-20%. Nguồn chi phí cũng giảm đáng kể lên tới 50% BVTV, 15-20% chi phí tổng (10-15 triệu/ha), nhờ ít dùng thuốc và tối ưu phân bón, nước. Chính vì thế mức lợi nhuận tăng 20-50%, đạt 152-667 triệu/ha.

Với mô hình Quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp giúp tạo nên sản phẩm bưởi sạch, đạt VietGAP, dễ xuất khẩu. Cây bưởi đã sinh trưởng và phát triển tốt hơn, ít sâu bệnh hơn trước. Ngoài ra còn bảo vệ môi trường, tăng thiên địch tự nhiên; cây bền vững, ít thoái hóa đất.