CÁCH PHÒNG TRỪ SÂU CUỐN LÁ NHỎ HIỆU QUẢ TRÊN ĐỒNG RUỘNG
Một trong những tác nhân gây bệnh hại nghiêm trọng và phổ biến ở các giai đoạn lúa đẻ nhánh, làm đòng và trổ bông không không kể đến sâu cuốn lá nhỏ.Chúng phát triển mạnh trong điều kiện nhiệt độ 25-29°C, độ ẩm >80%, mưa nắng xen kẽ, đặc biệt vào vụ xuân hoặc vụ mùa. Vì thế công tác phòng trừ sâu cuốn lá nhỏ trên đồng ruộng là hết sức cần thiết.
Để phòng trừ một cách hiệu quả, nhanh chóng và tiết kiệm bà con cần chủ động nắm bắt một số đặc điểm cũng như biểu hiện gây hại điển hình sâu cuốn lá nhỏ hại lúa.
1. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI CỦA SÂU CUỐN LÁ NHỎ HẠI LÚA
Sâu cuốn lá nhỏ có vòng đời kéo dài khoảng 25-35 ngày (tùy điều kiện thời tiết). Một năm có thể có 5-7 thế hệ, đặc biệt ở vùng nhiệt đới như Việt Nam. Sâu cuốn lá nhỏ trải qua 4 giai đoạn phát triển: trứng, sâu non, nhộng, và thành trùng (bướm). Mỗi giai đoạn có đặc điểm riêng:
Giai đoạn trứng:
- Hình dạng: Hình bầu dục, dẹt, kích thước nhỏ (khoảng 0,5 mm).
- Màu sắc: Mới đẻ màu trắng trong, sau chuyển vàng nhạt hoặc xanh nhạt.
- Vị trí: Thường đẻ riêng lẻ hoặc thành từng cụm 2-10 trứng trên mặt dưới lá lúa, gần gân lá.
Giai đoạn sâu non:
- Kích thước: Dài khoảng 10-15 mm khi trưởng thành.
- Màu sắc: Mới nở màu trắng trong, sau chuyển sang màu xanh nhạt hoặc vàng nhạt, đầu màu nâu.
- Đặc điểm: Cơ thể mảnh, có 5 tuổi (giai đoạn phát triển). Sâu non di chuyển nhanh, thường sống trong tổ lá cuốn.
- Hành vi: Sâu non dùng tơ để cuốn lá lúa thành tổ, sống và ăn bên trong.
Giai đoạn nhộng:
- Kích thước: Dài khoảng 8-10 mm.
- Màu sắc: Mới hình thành màu xanh nhạt, sau chuyển nâu đỏ.
- Vị trí: Nhộng thường nằm trong tổ lá cuốn hoặc trong đất, bìa lá khô.
Giai đoạn thành trùng (bướm):
- Kích thước: Sải cánh khoảng 15-20 mm.
- Màu sắc: Cánh màu vàng nâu hoặc nâu nhạt, có 2-3 đường gợn sóng màu nâu đậm trên cánh trước và sau.
- Đặc điểm: Bướm hoạt động mạnh vào ban đêm, có tính hướng quang (bị thu hút bởi ánh sáng). Bướm cái đẻ trứng 2-3 ngày sau khi hóa thành.
2. ĐẶC ĐIỂM GÂY HẠI CỦA SÂU CUỐN LÁ NHỎ
Sâu non là giai đoạn gây hại chính. Chúng dùng tơ kéo các mép lá lúa lại, tạo thành tổ cuốn và ăn phần thịt lá bên trong, để lại các gân lá trắng bạc (gọi là “vết cạo”). Ở mật độ cao, sâu non có thể phá hủy toàn bộ lá, chỉ để lại bộ khung gân lá. Sâu non tấn công lá đòng (lá bao quanh bông lúa) ở giai đoạn làm đòng và trổ bông, làm giảm khả năng quang hợp và ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lúa.
Dấu hiệu nhận biết:
- Lá lúa bị cuốn lại thành ống hoặc hình trụ, bên trong có sâu non hoặc tơ trắng.
- Lá bị cạo trắng, chỉ còn gân lá, tạo các mảng trắng bạc dọc theo lá.
- Bướm xuất hiện rải rác trên đồng vào ban đêm, đặc biệt khi có đèn bẫy ánh sáng.
Thiệt hại:
- Giai đoạn đẻ nhánh: Sâu làm giảm diện tích lá xanh, ảnh hưởng đến sự phát triển của cây.
- Giai đoạn làm đòng và trổ bông: Thiệt hại nghiêm trọng nhất, có thể giảm năng suất 20-50% nếu mật độ sâu cao (trên 50 con/m²).
- Ở vụ mùa, thiệt hại thường nặng hơn do điều kiện thời tiết thuận lợi cho sâu phát triển.
3. ĐIỀU KIỆN SINH TRƯỞNG LÝ TƯỞNG CỦA SÂU CUỐN LÁ NHỎ
Sâu cuốn lá nhỏ phát triển mạnh trong các điều kiện sau:
Nhiệt độ:
- Nhiệt độ lý tưởng: 25-29°C. Sâu phát triển nhanh trong điều kiện ấm áp.
- Nhiệt độ dưới 15°C hoặc trên 35°C làm giảm khả năng sinh sản và phát triển.
Độ ẩm:
- Độ ẩm cao (>80%) rất thuận lợi cho sâu, đặc biệt trong mùa mưa hoặc thời tiết mưa nắng xen kẽ.
- Điều kiện ẩm ướt giúp trứng và sâu non phát triển tốt, đồng thời làm giảm hiệu quả của thiên địch.
Thời vụ:
- Sâu cuốn lá nhỏ xuất hiện quanh năm nhưng gây hại mạnh vào vụ xuân (tháng 3-5) và vụ mùa (tháng 8-10) ở Việt Nam, do thời tiết ấm và ẩm.
- Giai đoạn lúa dễ bị hại nhất: Từ đẻ nhánh đến làm đòng (20-50 ngày sau sạ/cấy).
Điều kiện đồng ruộng:
- Ruộng gieo sạ dày, bón thừa đạm, hoặc lúa xanh tốt, lá rộng tạo môi trường lý tưởng cho bướm đẻ trứng và sâu non phát triển.
- Ruộng gần bờ cỏ, tàn dư cây trồng, hoặc không vệ sinh kỹ là nơi trú ẩn của sâu và nhộng.
4. BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ SÂU CUỐN LÁ NHỎ HIỆU QUẢ
Biện pháp canh tác
- Vệ sinh đồng ruộng: Làm sạch cỏ dại, tàn dư rơm rạ sau thu hoạch để loại bỏ nơi trú ẩn của sâu và trứng. Cày lật đất, phơi ải để tiêu diệt nhộng và sâu non. Dọn sạch bờ ruộng, mương nước để giảm nơi trú ngụ của bướm và sâu.
- Gieo sạ hợp lý: Không gieo sạ quá dày để tránh tạo môi trường rậm rạp, thuận lợi cho sâu phát triển. Gieo cấy đồng loạt để hạn chế sự phát triển liên tục của sâu qua các trà lúa khác nhau.
- Bón phân cân đối: Sử dụng phân bón hợp lý, tránh bón thừa đạm (N) vì lúa xanh tốt, lá rộng dễ thu hút bướm cái đẻ trứng. Kết hợp phân N-P-K và phân chuồng để cây lúa phát triển khỏe mạnh, tăng khả năng chống chịu sâu bệnh. Bón phân sớm ở giai đoạn đầu để cây lúa phát triển rễ và lá, giảm nguy cơ sâu tấn công.
Biện pháp thủ công
- Theo dõi và phát hiện sớm: Thường xuyên thăm đồng (2-3 ngày/lần) để quan sát mật độ bướm và sâu non. Kiểm tra lá lúa, nếu thấy lá bị cuốn hoặc có vết trắng bạc dọc gân lá, cần hành động ngay.
- Tiêu hủy ổ trứng và sâu non: Nhổ và tiêu hủy các khóm lúa bị sâu cuốn lá ở mức độ nhẹ để hạn chế lây lan. Dùng cành tre hoặc dụng cụ nhẹ nhàng phất trên lá lúa trước khi phun thuốc để làm bung tổ lá cuốn, giúp thuốc tiếp xúc sâu tốt hơn.
Biện pháp sinh học
- Bảo vệ và bổ sung thiên địch: Sâu cuốn lá nhỏ có nhiều thiên địch tự nhiên như ong mắt đỏ (Trichogramma sp.), nấm ký sinh, và các loài côn trùng ăn thịt. Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu phổ rộng ở giai đoạn đầu vụ (dưới 30-40 ngày sau sạ/cấy) để bảo vệ thiên địch.
- Bẫy ánh sáng: Sử dụng đèn bẫy bướm vào ban đêm vì bướm cái có tính hướng quang mạnh, giúp giảm mật độ bướm đẻ trứng.
Biện pháp hóa học
- Thời điểm phun thuốc: Chỉ phun khi mật độ sâu non đạt ngưỡng gây hại: Giai đoạn đẻ nhánh: ≥50 con/m². Giai đoạn làm đòng/trổ: ≥20 con/m². Phun khi sâu ở tuổi 1-2 (6-7 ngày sau khi bướm rộ) vì sâu non dễ bị tiêu diệt nhất ở giai đoạn này.
Phòng trừ sâu cuốn lá nhỏ hiệu quả cần kết hợp vệ sinh đồng ruộng, bón phân cân đối, theo dõi thường xuyên, bảo vệ thiên địch, và phun thuốc đúng thời điểm. Bà con nông dân cần chủ động các công tác phòng trừ sớm trước khi sâu phát triển mạnh. Chúc bà con mùa màng bội thu.
