KIỂM SOÁT VÀ DIỆT TRỪ SÙNG ĐẤT HIỆU QUẢ CHO CÁC VÙNG TRỒNG RAU

“Sùng đất” thường chỉ các loài ấu trùng hoặc sâu bọ sống trong đất, gây hại cho rễ, củ hoặc thân cây dưới mặt đất. Các loài phổ biến bao gồm ấu trùng bọ hung (Scarabaeidae), sâu xám (Agrotis spp.), hoặc sâu khoang. Chúng gây thiệt hại nghiêm trọng cho cây trồng như khoai lang, khoai tây, ngô, đậu phộng, và rau màu. Kiểm soát tốt và diệt trừ sùng đất hiệu quả giúp mang lại chất lượng mùa vụ cho cây trồng.

1. ĐẶC ĐIỂM GÂY HẠI CỦA SÙNG ĐẤT

Hình dạng và đặc điểm nhận biết sùng đất

Ấu trùng: Thân mềm, màu trắng, vàng hoặc nâu nhạt, hình chữ C, dài 1-3 cm, không có chân rõ ràng.
Bọ trưởng thành: Thường là bọ cánh cứng (bọ hung), hoạt động vào ban đêm, đẻ trứng trong đất.
Vòng đời: Trứng → ấu trùng (gây hại chính) → nhộng → trưởng thành. Giai đoạn ấu trùng kéo dài 30-60 ngày, tùy loài.

Cách gây hại của sùng đất trên các vùng trồng rau

Đục khoét rễ và củ: Sùng đất cắn phá rễ, củ, hoặc thân cây dưới đất, làm cây héo, còi cọc, hoặc chết.
Tạo lỗ trên củ: Đặc biệt trên khoai lang, khoai tây, sùng đất đục lỗ, làm củ mất giá trị thương mại.
Lây lan bệnh: Các vết cắn tạo điều kiện cho nấm và vi khuẩn xâm nhập, gây thối rễ hoặc củ.

Dấu hiệu nhận biết sùng đất gây hại

Thường xuất hiện nhiều vào mùa mưa (tháng 5-10), khi đất ẩm, thích hợp cho ấu trùng phát triển. Khi bị sùng đất tấn công, rau màu sẽ có những triệu chứng điển hình như:

Cây héo bất thường, lá vàng dù tưới đủ nước.
Rễ hoặc củ có lỗ đục, bề mặt sần sùi, hoặc thấy ấu trùng khi đào đất.
Xuất hiện bọ trưởng thành bay quanh đồng ruộng vào ban đêm.

2. CÁC BIỆN PHÁP DIỆT TRỪ SÙNG ĐẤT HIỆU QUẢ

Để kiểm soát và diệt trừ sùng đất, cần áp dụng quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), ưu tiên các biện pháp sinh học và canh tác, chỉ dùng hóa học khi cần thiết.

Biện pháp canh tác

Vệ sinh đồng ruộng: Dọn sạch tàn dư cây trồng, cỏ dại sau vụ mùa để giảm nơi trú ẩn và nguồn thức ăn của sùng đất. Thu gom và tiêu hủy củ, rễ bị nhiễm sùng đất.
Cày xới và phơi đất: Trước khi trồng, cày sâu 20-30 cm, phơi đất dưới nắng 7-10 ngày để tiêu diệt trứng và ấu trùng.
Luân canh cây trồng: Tránh trồng liên tục các cây dễ bị sùng đất (khoai lang, khoai tây, ngô). Luân canh với lúa nước, đậu tương, hoặc cây họ cải để phá vòng đời của sùng đất.
Trồng đúng thời vụ: Tránh gieo trồng vào mùa mưa cao điểm (tháng 6-8) để giảm mật độ sùng đất.

Cày xới và phơi đất để tiêu diệt sùng đất

Biện pháp sinh học

Sử dụng thiên địch: Thả tuyến trùng ký sinh (Steinernema spp., Heterorhabditis spp.) vào đất để tấn công ấu trùng sùng đất. Khuyến khích các thiên địch tự nhiên như bọ cánh cứng săn mồi, chim, hoặc ếch.
Nấm diệt côn trùng: Sử dụng các chế phẩm nấm, trộn vào đất trước khi trồng hoặc tưới quanh gốc cây. Các loại nấm này lây nhiễm và tiêu diệt ấu trùng sùng đất.
Bẫy sinh học: Dùng bẫy pheromone hoặc bẫy ánh sáng để bắt bọ trưởng thành (bọ hung), giảm lượng trứng đẻ trong đất.

Biện pháp vật lý

Bẫy đèn: Đặt đèn bẫy vào ban đêm ở khu vực đồng ruộng để thu hút và tiêu diệt bọ trưởng thành.
Rào chắn rễ: Dùng lưới mịn hoặc vật liệu chắn quanh rễ cây (đặc biệt với khoai lang, khoai tây) để ngăn sùng đất tiếp cận.
Tưới nước ngập: Với một số cây chịu được ngập (như lúa), tưới ngập đất trong 24-48 giờ để làm ngạt ấu trùng (chỉ áp dụng khi phù hợp).

Biện pháp tự nhiên

Trồng cây xua đuổi: Xen canh với tỏi, hành, húng quế, hoặc cây bạc hà quanh khu vực trồng để xua đuổi bọ trưởng thành.
Rắc vôi bột: Trộn vôi nông nghiệp vào đất trước khi trồng (100-200 kg/ha) để thay đổi độ pH đất, làm sùng đất khó sinh tồn.
Dùng bã hữu cơ: Trộn bã mía, trấu, hoặc phân hữu cơ hoai mục vào đất để cải thiện cấu trúc đất, giảm điều kiện sống của sùng đất.

Sử dụng thuốc hóa học (khi mật độ cao)

Chỉ áp dụng khi sùng đất gây hại nghiêm trọng (nhiều cây héo, củ bị đục nặng). Liều lượng: Theo hướng dẫn trên bao bì (thường 10-20 g/100 m², tùy thuốc).
Cách dùng: Trộn thuốc với đất trước khi trồng hoặc tưới dung dịch quanh gốc cây. Phun vào buổi chiều mát, đảm bảo thuốc ngấm sâu vào đất.
Lưu ý: Tuân thủ thời gian cách ly (7-14 ngày) để đảm bảo an toàn thực phẩm. Đeo bảo hộ khi phun/rải thuốc, tránh làm ô nhiễm nguồn nước. Luân phiên hoạt chất để tránh sùng đất kháng thuốc.

Bà con nên đào đất quanh rễ cây (độ sâu 10 – 20 cm) để kiểm tra mật độ sùng đất và mức độ gây hại. Theo dõi thời điểm xuất hiện sùng đất để dự báo và xử lý sớm ở vụ sau. Cần hạn chế dùng thuốc hóa học để bảo vệ môi trường, đất đai, và sức khỏe người dùng. Hiệu quả diệt trừ sùng đất cần 1-2 tháng, đặc biệt khi dùng biện pháp sinh học. Phối hợp các biện pháp (canh tác, sinh học, hóa học) để đạt hiệu quả cao nhất và giảm chi phí.