MỘT SỐ DẤU HIỆU NHẬN BIẾT SỚM RỆP SÁP HẠI THANH LONG VÀ CÁCH PHÒNG TRỪ

Thanh long được biết đến là loài cây nhiệt đới, có khả năng chịu hạn, chịu được nhiệt độ cao cho quả ngon và năng suất tốt. Không chỉ thế thanh long còn mang lại hiệu quả kinh tế rất lớn cho bà con. Tuy nhiên, thanh long cũng phải đối mặt với không ít các loại sâu bệnh, điển hình như rệp sáp. Chúng hút nhựa cây, làm cây suy yếu, giảm năng suất và chất lượng quả. Chính vì bà con cần nhận biết sớm những dấu hiệu gây bệnh của rệp sáp và áp dụng các biện pháp phòng trừ hiệu quả.

1. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI CỦA RỆP SÁP

1.1 Rệp sáp trưởng thành:

Rệp sáp trưởng thành nhỏ, cơ thể hình bầu dục hoặc hơi thuôn dài, phân đốt rõ ràng, mềm mại, không có cấu trúc cứng như nhiều côn trùng khác, dài khoảng 2-4 mm, tùy loài.

Cấu trúc cơ thể

• Đầu: Nhỏ, có râu ngắn (thường 6-8 đốt), giúp nhận diện môi trường.
• Chân: Chân nhỏ, ngắn, thường khó thấy do lớp sáp che phủ. Rệp sáp di chuyển chậm, chủ yếu bám chặt vào bề mặt cây.
• Phần đuôi: Một số loài có các sợi sáp dài ở đuôi (gọi là “caudal filaments”), đặc biệt rõ ở Planococcus citri (rệp sáp cam).

Màu sắc

• Cơ thể thường có màu trắng, vàng nhạt, hồng hoặc xám, nhưng bị che phủ bởi lớp sáp trắng bột hoặc sợi giống bông gòn.
• Một số loài có màu sẫm hơn (nâu hoặc hồng) khi không có lớp sáp che phủ.

Lớp sáp bảo vệ

• Đặc điểm nổi bật nhất là lớp sáp trắng bao phủ cơ thể, tạo thành các đám bông hoặc bột trắng, giúp bảo vệ rệp khỏi môi trường và thuốc trừ sâu.
• Sáp có thể tạo thành các sợi dài (filaments) ở phần đuôi hoặc xung quanh cơ thể, đặc biệt ở loài Pseudococcus spp.
• Khi mật độ cao, các đám sáp trắng tập hợp thành khối, dễ thấy trên cành, quả, hoặc kẽ lá thanh long.

1.2 Ấu trùng (crawler)

• Ấu trùng mới nở rất nhỏ (khoảng 0.5-1 mm), màu vàng hoặc cam nhạt, không có lớp sáp dày.
• Chúng di chuyển nhanh hơn rệp trưởng thành, tìm vị trí thích hợp trên cây để bám và bắt đầu tiết sáp.

1.3 Bọc trứng

• Rệp sáp cái đẻ trứng trong các bọc sáp trắng (ootheca), thường nằm ở kẽ cành, dưới vỏ quả, hoặc ở nách lá.
• Bọc trứng chứa hàng chục đến hàng trăm trứng nhỏ, màu vàng nhạt.

1.4 Đặc điểm khác

• Rệp sáp tiết chất mật (honeydew), thu hút kiến và tạo điều kiện cho nấm bồ hóng (sooty mold) phát triển, làm bề mặt cây bị đen.
• Rệp đực nhỏ hơn, có cánh mỏng, hiếm gặp trong vườn vì chúng ít xuất hiện và không gây hại trực tiếp.

2. DẤU HIỆU NHẬN BIẾT SỚM RỆP SÁP HẠI THANH LONG

Rệp sáp là một loại côn trùng gây hại phổ biến trên cây thanh long, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm. Bà con có thể nhận biết sớm chúng trên cành và quả thanh long.

Trên cành và quả:

• Xuất hiện các đám bông trắng nhỏ, giống như sáp hoặc bông gòn, tập trung ở các kẽ cành, nách lá, hoặc gần cuống quả.
• Rệp sáp thường tụ tập thành đám, bám chặt vào bề mặt cành hoặc quả, đặc biệt ở những nơi khó tiếp cận.
• Các chấm nhỏ màu trắng, vàng hoặc hồng (rệp sáp trưởng thành hoặc ấu trùng) di chuyển chậm.

Dấu hiệu sớm:

• Quan sát thấy một vài con rệp sáp nhỏ (kích thước 2-4 mm) bò trên cành hoặc quả non, thường ở giai đoạn cây ra hoa hoặc đậu quả.
• Chất sáp trắng bắt đầu xuất hiện ở các kẽ cành hoặc dưới lớp vỏ quả, đặc biệt trong điều kiện ẩm ướt.
• Cây có dấu hiệu suy yếu nhẹ, như lá vàng hoặc cành kém phát triển.

Thời điểm dễ phát hiện:

• Rệp sáp phát triển mạnh vào mùa khô hoặc đầu mùa mưa (nhiệt độ 25-30°C, độ ẩm cao).
• Dễ nhận thấy khi kiểm tra vườn vào sáng sớm hoặc chiều mát, khi rệp sáp ít di chuyển.

Tổn thương trên cây:

• Cành bị rệp sáp hút nhựa có thể vàng úa, khô héo, hoặc phát triển kém.
• Quả bị tấn công có thể xuất hiện các đốm vàng, biến dạng, hoặc rụng sớm.
• Lá và cành có thể bị phủ một lớp màng đen do nấm bồ hóng (sooty mold), phát triển trên chất tiết mật của rệp.

3. BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ RỆP SÁP HIỆU QUẢ TRÊN THANH LONG

Để kiểm soát rệp sáp hiệu quả, cần áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp, kết hợp giữa canh tác, sinh học và hóa học:

Biện pháp canh tác:

• Vệ sinh vườn: Loại bỏ cành, lá, quả bị nhiễm rệp sáp và tiêu hủy (đốt hoặc chôn sâu) để giảm nguồn lây lan. Dọn dẹp tàn dư thực vật, cỏ dại trong vườn để hạn chế nơi trú ẩn của rệp.
• Tỉa cành, tạo thông thoáng: Cắt tỉa cành già, cành bị rệp sáp nặng, đảm bảo vườn thông thoáng, giảm độ ẩm. Giảm mật độ trồng để tăng lưu thông không khí, hạn chế môi trường thuận lợi cho rệp sáp.
• Tưới nước hợp lý: Tránh tưới quá nhiều nước gây ẩm ướt kéo dài, tạo điều kiện cho rệp sáp và nấm bồ hóng phát triển.
• Kiểm tra định kỳ: Theo dõi vườn thường xuyên, đặc biệt ở giai đoạn ra hoa và đậu quả, để phát hiện sớm dấu hiệu rệp sáp.

Biện pháp sinh học:

• Sử dụng thiên địch: Khuyến khích các loài thiên địch tự nhiên như bọ rùa (Cryptolaemus montrouzieri), ong ký sinh (Anagyrus spp.), hoặc bọ cánh cứng ăn rệp. Thả thiên địch vào vườn ở giai đoạn đầu của vụ mùa để kiểm soát mật độ rệp sáp.
• Tránh lạm dụng thuốc hóa học: Hạn chế thuốc trừ sâu phổ rộng để bảo vệ thiên địch tự nhiên.

Biện pháp hóa học:

• Thuốc bảo vệ thực vật: Sử dụng các loại thuốc trừ sâu có hoạt chất hiệu quả với rệp sáp. Phun thuốc vào buổi chiều mát, tập trung vào các khu vực có rệp sáp (kẽ cành, cuống quả). Luân phiên các loại thuốc để tránh rệp sáp kháng thuốc.

Rệp sáp là loại sâu bệnh gây hại nghiêm trọng cho cây thanh long, bởi thế bà con nên kiểm tra vườn thường xuyên vào sáng sớm hoặc chiều mát để phát hiện rệp sáp ở giai đoạn đầu, khi mật độ còn thấp, dễ kiểm soát. Đối với thanh long xuất khẩu, chỉ sử dụng thuốc được phép theo tiêu chuẩn Global GAP hoặc VietGAP, đảm bảo thời gian cách ly để tránh dư lượng thuốc.