TÌM HIỂU QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG CỦA SÂU CUỐN LÁ NHỎ HẠI LÚA

Sâu cuốn lá nhỏ là một trong những đối tượng gây hại nghiêm trọng ở giai đoạn lúa đẻ nhánh và làm đòng, làm giảm năng suất lúa. Chúng phát triển mạnh khi thời tiết ấm, đặc biệt là vụ xuân hè. Cùng tìm hiểu chi tiết quá trình sinh trưởng của sâu cuốn lá nhỏ hại lúa và một số dấu hiệu nhận biết điển hình cũng như các biện pháp phòng trừ hiệu quả.

1. QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG CỦA SÂU CUỐN LÁ NHỎ HẠI LÚA

Quá trình sinh trưởng của sâu cuốn lá nhỏ (Cnaphalocrocis medinalis) hại lúa trải qua 4 giai đoạn chính trong vòng đời, theo hình thức biến thái hoàn toàn: trứng, sâu non, nhộng, và thành trùng. Toàn bộ vòng đời của sâu cuốn lá nhỏ kéo dài khoảng 25-35 ngày, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết, nhiệt độ (tối ưu 25-30°C), và độ ẩm.

Sâu non là giai đoạn gây hại chính, làm giảm diện tích lá quang hợp, ảnh hưởng đến năng suất lúa, đặc biệt ở giai đoạn lúa đẻ nhánh và làm đòng. Sâu thường xuất hiện nhiều vào mùa mưa, khi độ ẩm cao và lúa đang phát triển mạnh.

Giai đoạn trứng:

• Trứng được đẻ riêng lẻ hoặc thành từng cụm nhỏ (2-10 trứng) trên mặt lá lúa, thường gần gân lá.
• Trứng có hình bầu dục, màu trắng sữa, sau chuyển sang màu vàng nhạt trước khi nở.
• Thời gian phát triển của trứng kéo dài khoảng 2-4 ngày, tùy thuộc vào điều kiện nhiệt độ và độ ẩm.

Giai đoạn sâu non (ấu trùng):

• Sâu non mới nở dài khoảng 1-2 mm, màu xanh nhạt, đầu nâu.
• Sâu non phát triển qua 5-6 tuổi, trong đó chúng gặm lá lúa và kéo tơ để cuốn lá, tạo thành tổ bên trong để sinh sống và ăn lá.
• Giai đoạn này kéo dài khoảng 15-20 ngày, tùy thuộc vào điều kiện môi trường. Sâu non gây hại nặng nhất ở giai đoạn này, đặc biệt khi lúa đang ở giai đoạn đẻ nhánh đến làm đòng.

Giai đoạn nhộng:

• Sau khi hoàn thành giai đoạn sâu non, sâu tạo kén tơ bên trong lá cuốn để hóa nhộng.
• Nhộng có màu nâu, dài khoảng 4-5 mm.
• Giai đoạn nhộng kéo dài khoảng 5-7 ngày. Trong thời gian này, sâu không gây hại vì không ăn.

Giai đoạn thành trùng (bướm):

• Bướm trưởng thành có sải cánh khoảng 13-18 mm, màu vàng nâu với các đường vân sẫm trên cánh.
• Bướm hoạt động chủ yếu vào ban đêm, đẻ trứng sau 2-3 ngày giao phối.
• Một con cái có thể đẻ khoảng 100-200 trứng trong suốt vòng đời (khoảng 3-5 ngày).

2. ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN THUẬN LỢI CỦA SÂU CUỐN LÁ NHỎ

Sâu cuốn lá nhỏ phát triển mạnh trong các điều kiện:

• Nhiệt độ: Nhiệt độ tối ưu từ 25-30°C. Sâu phát triển nhanh hơn trong thời tiết ấm và giảm hoạt động khi nhiệt độ dưới 15°C hoặc trên 35°C.
• Độ ẩm: Độ ẩm cao (>70%) rất thuận lợi, đặc biệt trong mùa mưa hoặc ở những vùng lúa có hệ thống tưới tiêu tốt.
• Giai đoạn cây lúa: Sâu cuốn lá nhỏ thường xuất hiện nhiều ở giai đoạn lúa đẻ nhánh đến làm đòng, khi lá lúa non, mềm, dễ bị tấn công.
• Môi trường đồng ruộng: Ruộng lúa rậm rạp, bón nhiều đạm, hoặc có nhiều cỏ dại là điều kiện thuận lợi cho sâu phát triển và sinh sản.

3. ĐẶC ĐIỂM GÂY HẠI CỦA SÂU CUỐN LÁ NHỎ

Giai đoạn gây hại chính: Sâu non (ấu trùng) là giai đoạn gây hại trực tiếp.

Cách gây hại:

• Sâu non gặm phần thịt lá, để lại lớp gân lá.
• Chúng kéo tơ và cuốn lá thành tổ, sống bên trong và tiếp tục ăn lá, làm giảm diện tích quang hợp của cây lúa.
• Mỗi tổ thường chứa 1-2 con sâu non.

Hậu quả:

• Gây thiệt hại nặng ở giai đoạn lúa đẻ nhánh và làm đòng, làm giảm năng suất lúa (có thể giảm 10-30% nếu mật độ sâu cao).
• Lá bị hư hại làm cây lúa yếu, dễ nhiễm bệnh hoặc bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bất lợi khác.

Dấu hiệu nhận biết: Lá lúa bị cuốn thành ống, bên trong có tơ trắng và phân sâu, lá bị gặm nham nhở, chỉ còn gân.

4. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ SÂU CUỐN LÁ NHỎ HIỆU QUẢ

Để kiểm soát sâu cuốn lá nhỏ, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp trên đồng ruộng. Dưới đây là một số biện pháp:

Biện pháp canh tác:

• Chọn giống: Sử dụng các giống lúa kháng sâu hoặc ít mẫn cảm với sâu cuốn lá.
• Bón phân hợp lý: Tránh bón thừa đạm vì làm lúa mọc quá xanh tốt, thu hút sâu. Bón phân cân đối N-P-K, bổ sung phân hữu cơ.
• Vệ sinh đồng ruộng: Dọn sạch cỏ dại, tàn dư thực vật sau thu hoạch để giảm nơi trú ẩn của sâu.
• Quản lý nước: Duy trì mực nước hợp lý (không quá ngập sâu), giúp hạn chế sự phát triển của sâu.
• Luân canh cây trồng: Xen canh hoặc luân canh với cây trồng khác để phá vỡ vòng đời của sâu.

Biện pháp sinh học:

• Thả hoặc bảo vệ các loài thiên địch như ong ký sinh (Trichogramma), nhện, bọ rùa, ếch, chim ăn sâu.

Biện pháp hóa học:

• Chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khi mật độ sâu vượt ngưỡng gây hại (thường 5-10 con/m² ở giai đoạn lúa đẻ nhánh).
• Phun thuốc vào buổi chiều mát, khi sâu non còn nhỏ (tuổi 1-2), và phun đều vào gốc lúa.
• Tuân thủ nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều, đúng thời điểm, đúng cách) và thời gian cách ly để đảm bảo an toàn.

Bà con nên ưu tiên biện pháp sinh học và canh tác để giảm thiểu tác động đến môi trường và sức khỏe con người. Tránh lạm dụng thuốc hóa học để ngăn ngừa hiện tượng kháng thuốc của sâu. Ngoài ra, nên thường xuyên kiểm tra đồng ruộng (2-3 lần/tuần) ở giai đoạn lúa dễ bị tổn thương.