TÌM HIỂU QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG CỦA CỎ GẤU VÀ CÁCH PHÒNG TRỪ

Cỏ gấu (Cyperus rotundus) hay còn gọi là hương phụ, củ gấu là một loại cỏ dại phổ biến, có quá trình sinh trưởng phức tạp nhờ khả năng sinh sản cả hữu tính (hạt) và vô tính (củ, thân rễ). Bởi vậy việc bà con nắm bắt rõ quá trình sinh trưởng của cỏ gấu là hết sức cần thiết giúp cho quá trình kiểm soát và diệt trừ trở nên hiệu quả hơn.

1. QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG CỦA CỎ GẤU

Giai đoạn nảy mầm (từ hạt hoặc củ)

• Từ hạt: Hạt cỏ gấu hiếm khi nảy mầm trong tự nhiên vì tỷ lệ nảy mầm thấp, phụ thuộc vào điều kiện môi trường như độ ẩm, nhiệt độ (thích hợp khoảng 25-35°C), và ánh sáng. Khi nảy mầm, hạt tạo ra cây con với rễ và lá non.
• Từ củ: Củ cỏ gấu là phương thức sinh sản chính. Củ nằm dưới đất (thường ở độ sâu 5 – 20 cm) tích lũy chất dinh dưỡng. Khi gặp điều kiện thuận lợi (độ ẩm cao, đất tơi xốp), củ mọc chồi, tạo thân rễ và cây mới. Một củ có thể tạo ra nhiều chồi trong vòng 7-14 ngày.

Giai đoạn phát triển thân rễ và củ

• Sau khi nảy mầm, cỏ gấu phát triển hệ thống thân rễ lan rộng dưới đất. Thân rễ là các đoạn thân ngầm, có màu trắng khi non và chuyển nâu khi già.
• Thân rễ mọc ngang, dài ra và tạo các củ mới ở đầu. Một cây cỏ gấu có thể tạo ra hàng chục củ trong vài tuần. Củ này tiếp tục mọc chồi và thân rễ mới, hình thành mạng lưới dày đặc dưới đất.
• Giai đoạn này diễn ra mạnh mẽ trong mùa mưa, khi đất ẩm và nhiệt độ ấm (25-35°C).

Giai đoạn phát triển thân lá (phần trên mặt đất)

• Từ củ hoặc thân rễ, cỏ gấu mọc các thân giả (culms) hình trụ, cao 10 – 50 cm, với lá hẹp và dài.
• Lá cỏ gấu mọc thành cụm ở gốc, có màu xanh đậm, giúp cây quang hợp và tích lũy chất dinh dưỡng cho củ dưới đất.
• Thân lá phát triển nhanh, thường đạt chiều cao tối đa trong 2-3 tuần nếu điều kiện thuận lợi.

Giai đoạn ra hoa và tạo hạt

• Cỏ gấu ra hoa vào mùa mưa hoặc khi điều kiện môi trường lý tưởng. Hoa mọc thành cụm (tán) ở đầu thân, màu nâu đỏ hoặc tím.
• Hoa tạo hạt, nhưng như đã đề cập, hạt ít được sử dụng để sinh sản vì khả năng nảy mầm thấp. Thay vào đó, củ và thân rễ vẫn là phương thức chính để lan rộng.

Giai đoạn lan rộng và xâm lấn

• Nhờ hệ thống thân rễ và củ, cỏ gấu lan rộng nhanh chóng, cạnh tranh mạnh với các cây trồng khác. Một cây có thể tạo ra hàng trăm củ trong một mùa, mỗi củ lại tiếp tục chu kỳ sinh trưởng.
• Cỏ gấu có khả năng chịu hạn, chịu ngập và thích nghi với nhiều loại đất, giúp nó tồn tại qua mùa khô và tái sinh mạnh mẽ khi mùa mưa đến.

Giai đoạn nghỉ (mùa khô)

• Trong mùa khô hoặc điều kiện bất lợi, phần thân lá trên mặt đất có thể chết đi, nhưng củ và thân rễ dưới đất vẫn sống sót, ở trạng thái “ngủ nghỉ”.
• Khi điều kiện thuận lợi trở lại (mưa, đất ẩm), củ nhanh chóng mọc chồi mới, tiếp tục chu kỳ sinh trưởng.

2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG CỦA CỎ GẤU

• Độ ẩm: Cỏ gấu phát triển mạnh trong đất ẩm, đặc biệt ở vùng đất thấp hoặc đồng ruộng.
• Nhiệt độ: Nhiệt độ tối ưu là 25-35°C. Nhiệt độ dưới 15°C hoặc trên 40°C làm chậm sinh trưởng.
• Đất: Thích hợp với đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng, nhưng cỏ gấu cũng sống được trên đất nghèo.
• Ánh sáng: Cần ánh sáng để quang hợp, nhưng có thể chịu bóng nhẹ.

3. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ CỎ GẤU

Cỏ gấu được biết đến là loài cỏ dại có khả năng tái sinh mạnh. Củ cỏ gấu có thể sống nhiều năm dưới đất, tái sinh ngay cả khi bị cắt nhỏ. Bên cạnh đó, nó ít bị ảnh hưởng bởi sâu bệnh, giúp nó chiếm ưu thế trong môi trường cạnh tranh. Một m2 đất có thể chứa hàng nghìn củ, làm cỏ gấu trở thành loại cỏ dại khó kiểm soát. Dưới đây là một số biện pháp hữu hiệu mà bà con có thể áp dụng để phòng trừ cỏ gấu:

Biện pháp canh tác

• Làm đất kỹ trước khi trồng: Cày sâu (20-30 cm) và phơi đất trong mùa khô để làm khô củ cỏ gấu, giảm khả năng nảy mầm. Phơi đất 2-4 tuần ở nhiệt độ cao có thể tiêu diệt một phần củ.
• Ngập nước có kiểm soát: Ở các khu vực trồng lúa, ngập nước liên tục trong 2-3 tuần (độ sâu 5-10 cm) có thể làm ngạt củ cỏ gấu, hạn chế sự phát triển.
• Luân canh cây trồng: Xen canh hoặc luân canh với các cây trồng cạnh tranh mạnh để giảm mật độ cỏ gấu. Trồng cây che phủ đất cũng giúp hạn chế ánh sáng, kìm hãm sự phát triển của cỏ.
• Che phủ đất: Sử dụng màng phủ nông nghiệp (màng nhựa đen) hoặc phủ rơm, cỏ khô để ngăn cỏ gấu mọc lên. 

Biện pháp thủ công

• Nhổ tay hoặc cắt bỏ: Nhổ cỏ gấu sớm trước khi ra hoa và tạo củ mới. Đảm bảo đào sâu để lấy hết củ (thường ở độ sâu 5-20 cm), vì củ sót lại sẽ tái sinh.
• Thu gom và tiêu hủy: Sau khi nhổ, thu gom cỏ và củ, phơi khô hoặc đốt để ngăn chúng tái sinh.
• Hạn chế: Phương pháp thủ công tốn công sức và khó loại bỏ hoàn toàn củ dưới đất.

Biện pháp hóa học

• Sử dụng thuốc diệt cỏ: Phun thuốc vào buổi sáng, khi cỏ gấu đang quang hợp mạnh, và tránh phun khi trời sắp mưa. Kết hợp chất bám dính để tăng hiệu quả.
• Thời điểm phun: Hiệu quả nhất khi cỏ gấu ở giai đoạn sinh trưởng mạnh (mùa mưa, thân lá xanh).
• Hạn chế: Sử dụng thuốc diệt cỏ cần tuân thủ liều lượng và quy định an toàn để tránh ảnh hưởng đến môi trường và cây trồng.

Phòng trừ cỏ gấu là một thách thức lớn do khả năng sinh sản vô tính mạnh mẽ qua củ và thân rễ, cũng như khả năng thích nghi với nhiều điều kiện môi trường. Bởi vậy bà con nên kết hợp nhiều biện pháp trên để đạt hiệu quả tối ưu nhất. Chúc bà con mùa vàng bội thu.