RỆP XƠ BÔNG TRẮNG: QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG, ĐẶC ĐIỂM GÂY HẠI VÀ CÁCH PHÒNG TRỪ

Rệp xơ bông trắng (Ceratovacuna lanigera), một loài dịch hại nguy hiểm trên cây mía, có vòng đời ngắn, khả năng sinh sản nhanh và gây thiệt hại lớn cho năng suất và chất lượng mía. Cùng tìm hiểu chi tiết về quá trình sinh trưởng, điều kiện môi trường, đặc điểm gây hại và cách phòng trừ rệp xơ bông trắng trên cây mía.

1. QUÁ TRÌNH SINH TRƯỞNG CỦA RỆP XƠ BÔNG TRẮNG

Quá trình sinh trưởng của rệp xơ bông trắng hại mía bao gồm các giai đoạn từ rệp non đến rệp trưởng thành, với khả năng sinh sản nhanh và số lượng lớn trong điều kiện nóng ẩm, ruộng mía um tùm. 

Rệp xơ bông trắng có hai dạng chính: rệp có cánh và rệp không cánh. Rệp không cánh chiếm tỷ lệ lớn, có tuổi thọ dài và khả năng sinh sản cao, trong khi rệp có cánh chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng đóng vai trò quan trọng trong việc di chuyển và lây lan giữa các ruộng mía.

Giai đoạn rệp non:

• Rệp non được sinh ra từ rệp cái qua sinh sản vô tính (thai sinh, không qua giai đoạn trứng).
• Có màu vàng nhạt hoặc xanh thẫm, cơ thể nhỏ, dài khoảng 0,7 mm ở tuổi cuối.
• Có hai dạng:
  • Rệp non có mầm cánh: Râu 5 đốt, ngực giữa và ngực sau có mầm cánh, lưng phủ lớp sáp trắng. Mất 30-40 ngày để trưởng thành.
  • Rệp non không mầm cánh: Râu 4 đốt, lưng phủ nhiều sáp trắng hơn. Mất 15-30 ngày để trưởng thành.
• Rệp non trải qua 3 lần lột xác để phát triển thành rệp trưởng thành.  

Giai đoạn rệp trưởng thành

• Rệp cái bắt đầu sinh sản sau 2-3 ngày đạt tuổi trưởng thành.
• Rệp không cánh: Phủ lớp sáp trắng dày, ít di động, tuổi thọ dài, có thể đẻ 33-63 con, thậm chí hàng trăm con trong điều kiện thuận lợi.
• Rệp có cánh: Đẻ ít hơn, khoảng 14-20 con, nhưng có khả năng di chuyển để tìm nguồn thức ăn mới.
• Sau khi đẻ, rệp cái có thể chết sau 20-30 phút.

Vòng đời và số thế hệ

• Mỗi thế hệ kéo dài 14-16 ngày trong điều kiện nhiệt độ 25-35°C và độ ẩm cao.
• Một năm có thể có 20-30 thế hệ, tùy thuộc vào điều kiện môi trường.

2. ĐIỀU KIỆN PHÁT SINH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA RỆP XƠ BÔNG TRẮNG

Rệp xơ bông trắng phát triển mạnh trong điều kiện nóng ẩm, với các yếu tố cụ thể như sau:

• Nhiệt độ: Nhiệt độ tối ưu là 20-23°C. Rệp vẫn phát triển tốt ở 25-35°C, nhưng tốc độ tăng trưởng giảm khi nhiệt độ trên 28°C hoặc dưới 15°C.
• Độ ẩm và mưa: Mưa lớn có thể cuốn trôi rệp, giảm mật độ gây hại.
• Môi trường ruộng mía: Rệp thích nghi với ruộng mía um tùm, thiếu ánh sáng, bón phân đạm quá mức, và thiếu kali.
• Thời điểm trong năm: Gây hại nhiều nhất từ tháng 8 đến tháng 11, khi cây mía đang tích lũy đường và phát triển mạnh.

3. ĐẶC ĐIỂM SINH THÁI CỦA RỆP XƠ BÔNG TRẮNG HẠI MÍA

Rệp non và trưởng thành tập trung ở mặt dưới lá mía, dọc theo gân lá, để chích hút nhựa cây và tránh ánh sáng trực tiếp. Rệp non di chuyển nhiều hơn rệp trưởng thành, giúp chúng tìm kiếm môi trường sống mới.

• Rệp không cánh chiếm ưu thế khi thức ăn dồi dào (giai đoạn mía phát triển mạnh) và thời tiết mát mẻ.
• Rệp có cánh tăng lên khi thức ăn khan hiếm (cuối vụ, mùa khô), giúp chúng di chuyển đến ruộng mía mới, đặc biệt từ ruộng lớn sang ruộng nhỏ hoặc ruộng mía non.

Các giống mía có lá dày, hẹp, và dựng đứng (như K88-200, MY 5514) ít bị hại hơn so với giống lá mỏng, rộng, và xòe ra (như ROC 16, Uthong 3).

4. ĐẶC ĐIỂM GÂY HẠI CỦA RỆP XƠ BÔNG TRẮNG

Rệp xơ bông trắng gây hại trực tiếp và gián tiếp như sau:

• Gây hại trực tiếp: Chích hút nhựa cây, làm lá mía vàng úa, cây còi cọc, lóng ngắn, giảm năng suất (có thể giảm 40-50% nếu nặng).
• Gây hại gián tiếp: Chất bài tiết (mật ngọt) tạo môi trường cho nấm muội đen phát triển, cản trở quá trình quang hợp, làm giảm hàm lượng đường trong mía.
• Tác động lâu dài: Nếu bị hại nặng, hom giống mất khả năng nảy mầm, mía gốc không nảy chồi hoặc nảy chồi yếu, ảnh hưởng đến mật số cây và sức khỏe của vụ mía lưu gốc kế tiếp.

5. BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ RỆP XƠ BÔNG TRẮNG HẠI MÍA

Rệp gây hại nhiều nhất từ tháng 8 đến tháng 11, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng mía. Việc quản lý cần tập trung vào điều kiện canh tác và sử dụng biện pháp sinh học, hóa học để kiểm soát hiệu quả.

• Biện pháp thủ công: Vuốt rệp bằng tay hoặc cắt bỏ lá nhiễm rệp khi mật độ thấp.
• Vệ sinh đồng ruộng: Tỉa lá già, làm cỏ, tạo ruộng thông thoáng.
• Thiên địch: Sử dụng bọ rùa, bọ đuôi kìm, nhện, hoặc sâu non vệt xanh để kiểm soát rệp.
• Hóa học: Phun thuốc hóa học khi mật độ rệp cao, kết hợp dầu khoáng để tăng hiệu quả. Phun vào mặt dưới lá, lúc trời mát.
• Canh tác: Bón phân cân đối (đạm, lân, kali), tránh bón thừa đạm; không trồng mía liền kề giữa các vụ để hạn chế lây lan.

Rệp xơ bông trắng là loài dịch hại nguy hiểm trên cây mía, với quá trình sinh trưởng nhanh và khả năng sinh sản cao. Vì vậy bà con nên chủ động các biện pháp phòng ngừa sớm và phòng trừ quyết liệt để đảm bảo năng suất chất lượng của cây mía.